हिन्दी विलोम शब्द - परिभाषा भेद और उदाहरण । Vilom Shabd In Hindi

हिन्दी विलोम शब्द - परिभाषा  भेद और उदाहरण । Vilom Shabd In Hindi


हिन्दी विलोम शब्द - परिभाषा  भेद और उदाहरण । Vilom Shabd In Hindi
हिन्दी विलोम शब्द/ विपरीतार्थक शब्द  परिभाषा  भेद और उदाहरण । Vilom Shabd In Hindi


हमसे जुड़ें

TELEGRAM 

SUBHSHIV

YOUTUBE

SUBHSHIV


NOTES

DOWNLOAD LINK

REET

DOWNLOAD

REET NOTES

DOWNLOAD

LDC

DOWNLOAD

RAJASTHAN GK

DOWNLOAD

INDIA GK

DOWNLOAD

HINDI VYAKARAN

DOWNLOAD

POLITICAL SCIENCE

DOWNLOAD

राजस्थान अध्ययन BOOKS

DOWNLOAD

BANKING

DOWNLOAD

GK TEST PAPER SET

DOWNLOAD

CURRENT GK

DOWNLOAD


विलोम शब्द :-

परिभाषा -  विलोम का अर्थ होता है उल्टा। जब किसी शब्द का उल्टा या विपरीत अर्थ दिया जाता है उस शब्द को विलोम शब्द कहते हैं अथार्त एक – दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्दों को विलोम शब्द कहते हैं। इसे विपरीतार्थक शब्द भी कहते हैं।
यह भी पढ़े -  वैदिक सभ्यता

विलोम शब्द बनाने के नियम :-

1. लिंग परिवर्तन से :-

जैसे :- भाई – बहन , राजा -रानी , वर-वधू , लड़का-लडकी , गाय-बैल , कुत्ता-कुतिया आदि।

2. अलग जाति के शब्दों से :-

जैसे :- अधम-उत्तम , अधिकतम-न्यूनतम , अनुराग-विराग , आजाद-गुलाम , आगे-पीछे , कडवा-मीठा आदि।

3. उपसर्ग से :-

जैसे :- ईश्वर-अनीश्वर , आस्था-अनास्था , अस्वस्थ-स्वस्थ , मान-अपमान आदि।

4. उपसर्ग की तरह प्रयोग होने वाले शब्दों के बदलने से :-

जैसे :- गणतन्त्र-राजतंत्र , एकतंत्र-बहुतंत्र , उत्तरायण-दक्षिणायण , विशालकाय-लघुकाय आदि।

5. नज समास के पद बनाकर :-

जैसे :- आदि-अनादि , संभव-असंभव , आस्तिक-नास्तिक , अनाथ-सनाथ आदि।

यह भी पढ़े - चट्टान नोट्स सम्पूर्ण जानकारी

 विलोम शब्द के महत्वपूर्ण उदाहरण इस प्रकार हैं :-


1.अंकुश - निरंकुश
2. क्रुर - अक्रुर
3. ग्राह्य - अग्राह्य
4.अग्रज - अनुज
5. अग्रिमअन्तिम
6. अजल - निर्जल
7. अति -अल्प
8. अथ - इति
9. अतिवृष्टि - अनावृष्टि
10. अनाहूत - आहुत
11. अनुकूल - प्रतिकूल
12. अनुरक्ति -विरक्ति
13. अनित्य - नित्य
14. अनुलोम - विलोम
15. अनभिज्ञ - भिज्ञ
16. अमृत, - विष
17. अर्पण - ग्रहण
18. अपेक्षा - उपेक्षा
19. अर्वाचीन - प्राचीन
20. अपकार - उपकार
21. अवलम्ब -निरालम्ब
22. अल्प - अधिक
23. अधम- उत्तम
24. अवनत- उन्नत
25. अन्तरंग- बहिरंग
26. अनाथ- सनाथ
27. आदर -अनादर
28. अदेय - देय
29. अंतर - बाह्य
30. अल्पकालीन - दीर्घकालीन
31. अल्पज्ञ - बहुज्ञ
32. अपेक्षित - अनपेक्षित
33. अंगीकार, स्वीकार - अस्वीकार
34. अवनि - अम्बर

यह भी पढ़ें - भारत के प्रसिद्ध व्यक्ति

35. अल्पायु - दीर्घायु
36. अनुरक्त - विरक्त
37. अतल - वितल
38. अवर - प्रवर
39. अमावस्या - प्रूर्णिमा
40. अज्ञ - विज्ञ
41. अपकार - उपकार
42. अनागत - आगत
43. अनिष्ट - इष्ट
44. अवरोह - आरोह
45. अल्पायु - दीर्घायु
46. अनुराग -विराग
47. आदि - अंत
48. आगामी - गत
49. आग्रह - दुराग्रह
50. अनुज - अग्रज
51. आदान - प्रदान
52. अर्थ - अनर्थ
53. आदर्श - यथार्थ
54. आहार - निराहार
55. अल्पभाषी – बहुभाषी / वाचाल 
56. आरोह - अवरोह
58. आवृत - अनावृत
59. आद्र - शुष्क
60. आच्छादित - अनाछ्दित
61. आधुनिक - प्राचीन  
62. वरदान - अभिशाप 
63. आध्यात्मिक - भौतिक
64. औपचारिकताअनौपचारिकता
65. अस्त - उदय
66. अज्ञ - विज्ञ
67. ईर्ष्या - प्रेम
68. इष्ट - अनिष्ट
69. इकहरा - दुहर
70. इच्छित - अनिच्छित
71. ईश्वरवाद - अनीश्वरवाद
72. उत्कर्ष - अपकर्ष
73. उत्थान - पतन
74. उर्वर - ऊसर
75. उत्कृष्ट - निकृष्ट
76. उत्तम - अधम
77. उचित्त - अनुचित
78. उग्र - सौम्य
79. उदार - अनुदार
80. उन्नति - अवनति
81. उपयुक्तअनुपयुक्त
82. उपचार - अपचार
83. उन्नयन - अवनयन
84. उपजाऊ - बंजर
85. उपसर्ग - प्रत्यय
86. उन्मीलन - निमीलन
87. उपमेय - अनुपमेय
88. उपमा - अनुपमा
89. उग्र - सौम्य
90. उदार - कृपन
91. उदयाचल - उस्ताचल
92. उपभुक्त - अनुपभुक्त
93. उत्तरार्ध - पूर्वार्द्ध
94. उन्मूलन - रोपण
95. उत्पत्ति - विनाश
96. एकता -अनेकता
97. एकल - बहुल
98. ऐतिहासिक - अनैतिहासिक
99. एकाग्र - चंचंल
100. ऐश्वर्य - अनैश्वर्य



यह भी पढ़े - सिंधु घाटी सभ्यता

101. एकत्र - विकर्ण
102. ऐहिक - पारलौकिक
103. एकांगी - सर्वांगीण
104. ऐक्य - अनैक्य
105. एकमुखी - बहुमुखी
106. एकतंत्र - बहुतंत्र
107. ऋजु - वक्र
108. ऋत - अनृत
109. ऋषि - संसारी
110. कृतज्ञ - कृतघ्न
111. कनिष्ठज्येष्ठ/ वरिष्ठ
112. कृष - स्थूल
113. कृष्ण - शुक्ल
114. कंकाल - शरीर
115. कंटक - पुष्प
116. कंठस्थ - विस्मरण
117. कंपन - स्थिर
118. कटुक्ति - सूक्ति
119. कट्टर - उदार
120. कठोर - कोमल
121. कडवा - मीठा
122. कथ्य - अकथ्य
123. कपाल - पद
124. कपूत - सपूत
125. कर्मशील - कर्महीन
126. करुण - निष्ठुर
127. कीर्ति - अपकीर्ति
128. कृत्रिम -प्राकृत
129. कर्मण्य - अकर्मण्य
130. कर्कश - कोमल, मधुर, सुशील
131. कुरूप - सुरूप , सुंदर
132. कोप - कृपा
133. क्रिया- प्रतिक्रिया
134. क़ानूनीगैरकानूनी
135 कुमार्ग - सुमार्ग
136. क्रेता - विक्रेता
137. कायर  निडर
138. क्रोध - क्षमा
139. खरीद - बिक्री
140. खल - सज्जन
141. खीजना - रीझना
142. खंडन - मंडन
143. कुकृति - सुकृत्य
144. कुख्यात - विख्यात
145. कदाचार - सदाचार
146. खगोल - भूगोल
147. केंद्रित - विकेन्द्रित
148. गंभीर - वाचाल
149. गहरा - छिछला
150. गणतंत्र - राजतंत्र
151.. गद्य - पद्य
152. गत - आगत
153. घात - प्रतिघात
154. गुरु - लघु
155. गोचर - अगोचर
156. गहरा - उथल
157. घाटा - फायदा
158. गृहस्थ - सन्यासी
159. गाढ़ा - पतला , तनु
160. गूढ़ - प्रकट
161. गौण - प्रमुख प्रधान
162. ग्रास - मोक्ष
163. गाड़ना - उखाड़ना
164. गण्य - नगण्य
165. गतिरोध - निर्विरोध
166. छूत - अछूत
167. छली - निश्चल
168. चर - अचर
169. चल - अचल
170. चंचल - स्थिर
171. जंगम - स्थावर
172. जड़ - चेतन
173. ज्वार - भाटा
174. जाग्रत - सुषुप्त
175. झोंपड़ी - महल
176. जय - पराजय
177. ज्योतितम
178. जेय - अजेय
179. जीव - निर्जीव
180. ठोस - तरल
181. तिमिर - प्रकाश
182. तामसिक - सात्विक


183. तरुण - वृद्ध
184. तिक्त - मधुर
185. तीक्ष्ण - कुंठित
186. तटस्थ - पक्षपाती
187. तृषा - तृप्ति
188. तृषा - तृप्ति
189. तीक्षण - कुंठित
190. तृप्त - अतृप्त
191. तुल - अतुल
192. तकलीफ - आराम
193. दुर्लभ - सुलभ
194. देय - अदेय
195. दिवा - रात्रि
196. दीर्घकाय - लघुकाय
197. दुराचारी - सदाचारी
198. दुर्भाग्य - सौभाग्य
199. दीर्घ - ह्स्व
200. नूतन - पुरातन

यह भी पढ़े - वायुमंडल नोट्स

201. नख - शिख
202. नश्वर - साश्वत
203. निकट - दूर
204. निर्मल - मलिन
205. निरर्थक - सार्थक
206. निर्जीव - सजीव
207. पठित - अपठित
208. परतंत्र - स्वतंत्र
209. प्रतिकूल - अनुकूल
210. पूर्व - पश्चिम
211. निर्दय - सदय
212. निष्काम - सकाम
213. प्रसाद - अवसाद
214. पूर्ववर्ती - परवर्ती
215. पाश्चत्य - पौवार्त्य
216. नियमित - अनियमित
217. निश्चित - अनिश्चित
218. निरक्षर - साक्षर
219. नूतन - पुरातन
220. नीचा - ऊँचा
221. नकली - असली
222. प्रलय - सृष्टि
223. निर्लज - सलज्ज
224. निदय - सदय
225. निश्छल - छली
226. निर्गुण - सगुण
227. नीरस - सरस
228. निर्जीव - सजीव
229. नैतिक - अनैतिक
230. प्रात: - सांय
231. प्रारंभिक - अंतिम
232. परार्थ - स्वार्थ
233. प्रजा - राजा
234. प्रज्ञ - मूढ़
235. प्रशंसा - निंदा
236. पतनोन्मुख - विकासोन्मुख
237. निरामिष - सामिष
238. नास्तिक - आस्तिक
239. नीरस - सरस
240. पृथूतनु
241. प्राण - निष्प्राण
242. पोषण - शोषण
243. बर्बर - सभ्य
244. बाढ़ - सुखा
245. बुराई - भलाई
246. बाह्म - अभ्यन्तर
247. बहिस्कार - स्वीकार , अंगीकार
248. मूक - वाचाल
249. मौखिक - लिखित
250. मितव्यय - अपव्यय
251. मोक्ष - बंध
252. भद्र - अभद्र
253. मानव - दानव
254. मिलन - विछोह
255. भूत - भविष्य
256. मिथ्या - सत्य
257. राजा - रानी , रंक
258. रात - दिन
259. यश - अपयश
260. रुग्ण - स्वस्थ
261. रक्षक - भक्षक
262. रहित - सहित
263. रात्रि - दिवस
264. योगी - भोगी
265. रचना - विनाश
266. रत - विरत
267. राजतंत्र - प्रजातंत्र
268. रिक्त - पूर्ण
269. रंगीन - रंगहीन
270. वृष्टि - अनावृष्टि
271. वरदान - अभिशाप
272. विधि - निषेध
273. विधवा - सधवा
274. लोभ - संतोष
275. विपन्न - संपन्न
276. विशुद्ध - दूषित
277. विरोध - समर्थन
278. लोभी - संतोषी
279. लेन - देन
280. लौह - स्वर्ण
281. वन - मरु
282. विरह - मिलन
283. विशालकाय - लघुकाय
284. विश्वास - संदेह
285. विवाद - निर्णय
286. विशिष्ट - साधारण
287. विस्तार - संक्षेप
288. लौकिक - अलौकिक
289. लिप्त - अलिप्त
290. लुप्त - व्यक्त
291. वसंत - पतझड़
292. वरदान - अभिशाप
293. वाद - प्रतिवाद
294. वास्तविक - अवास्तविक
295. विकास - पतन
296. विवादास्पद - निर्विवाद
297. विनय - अविनय
298. विशालकाय - लघुकाय
299. विश्वास - अविश्वास
300. विषम - सम



यह भी पढ़े - गुप्त काल

301. वीर - कायर
302. विवेक - अविवेक
303. विशलेषण - संश्लेषण
304. विजय - पराजय
305. व्यवहारिक - अव्यवहारिक
306. वृहत - लघु
307. वैतनिक - अवैतनिक
308. व्यक्त - अव्यक्त
309. व्यर्थ - सार्थक
310. व्यष्टि - समष्टि
311. विद्या - अविद्या
312. विरत - निरत
313. विष - अमृत
314. विशेष - सामान्य
315. विपत्ति - संपत्ति
316. विभक्त - अविभक्त
317. विदुषी - अज्ञानी
318. विद्वान् - मूर्ख
319. वृद्धि - हास्र
320. वादी - प्रतिवादी
321. वैमनस्य - सौमनस्य
322. विरागी - रागी
323. लहू - पसीना
324. लवण - शर्करा
325. ललित - कुरूप
326. लय - बेलय
327. लडकी - लड़का
328. लचीलापन - कड़ापन
329. लचीला - कठोर
330. लचक - कठोरता
331. लघुशंका - दीर्घशंका
332. लघुता - बडप्पन
333. लग्न - कुलग्न
334. लब्ध - अनुपलब्ध
335. लबालब - खाली
336. लतिका - पौधा
337. लड़ाई - सुलह
338. लगाव - दुराव
339. लक्ष्य - अलक्ष्य
340. लक्षितार्थ - अभिधार्थ
341. लक्षित - अलक्षित
342. लक्षणा - अभिधा
343. लक्ष्ण - कुलक्षण
344. लकीर  -  बिंदु
345. लंबित - त्वरित
346. लम्बाई - चौडाई
347. लम्बा - ठिगना
348. लम्ब - आधार
349. लम्पट - सदाचारी
350. सहयोग - असहयोग
351. स्वाधीन - पराधीन
352. सजीव - निर्जीव
353. सुगंध - दुर्गंध
354. संक्षेप - विस्तार
355. सरस - नीरस
356. सौभाग्य - दुर्भाग्य
357. सगुण - निर्गुण
358. शुष्क - आद्र
359. शीत - उष्ण
360. सज्जन - दुर्जन
361. शुभ - अशुभ
362. संतोष - असंतोष
363. सामिष - निरामिष
364. सूक्ष्म - स्थूल
365. शासक - शासित
366. शुचि - अशुचि
367. शोषण - पोषण
368. समास - व्यास
369. स्थावर - जंगम
370. संगत - असंगत
371. संत - असंत
372. श्वेत - श्याम
373. सदाशय - दुराशय
374. समाज - व्यक्ति
375. ससीम - असीम
376. संकीर्ण - उदार
377. सूक्ष्म - स्थूल
378. सुगम - दुर्गम
379. श्रव्य - दृष्य
380. श्रांत - अश्रांत
381. शिष्य - गुरु
382. शत्रु - मित्र
383. श्रीगणेश - इतिश्री
384. संगत - असंगत
385. सफल - विफल
387. सचेत - अचेत
388. सजल - निर्जल
389. संधि - विग्रह
390. सुस्त - चुस्त
391. सकाम - निष्काम
392. सुबुद्धि - कुबुद्धि
393. सच - झूठ
394. सुदूर - अदूर
395. सुना - भरा
396. सदाशय - दुराशय
397. संकीर्ण - उदार
398. सत्य - असत्य
399. साधु - असाधु
400. सुर - असुर
401. सुलझाव - उलझाव
402. स्थूल - सूक्ष्म
403. सहस - कठिन
404. हानि - लाभ
405. हर्ष - शोक
406. क्षणिक - शाश्वत
407. हास्य - रुदन
408. क्षम - अक्षम
409. क्षर - अक्षर
410. क्षुद्र - महान
411. क्षम्य - अक्षम्य
412. क्षमा - दंड
413. क्षणिक - शास्वत

एक टिप्पणी भेजें

0 टिप्पणियाँ